Noot: Alle lezingen in deze lijst worden gepresenteerd met behulp van een power point. Voor sommige lezingen is ook geluid nodig (= luidsprekers die op de computer kunnen aangesloten worden). Dit geldt voor lezingen 1, 7, 9, 10, 17 en 19.

1. Waarom vergissen wij ons zo vaak? Over optische, akoestische en cognitieve illusies

Wij mensen vergissen ons vaak en veel. Hoe komt dat? Niet alleen misleiden onze zintuigen ons meer dan veel, maar wanneer we ons verstand gebruiken maken we ook behoorlijk wat fouten. In de lezing zullen daarom optische illusies aan bod komen – hoe misleidend zijn onze ogen? – maar ook het oor – het is minder bekend dat ook onze oren ons kunnen bedriegen – en ten slotte de zogenaamde cognitieve illusies waar ons vermogen om helder en correct na te denken zwaar wordt beproefd. De verklaring is, zoals ik zal verdedigen, te zoeken in onze evolutionaire geschiedenis

2. Vrijmetselarij: de grote onbekende (of toch niet)?

In deze lezing is het de bedoeling om eenvoudigweg het curieuze fenomeen toe te lichten van de vrijmetselarij. De lezing bestaat uit vijf deeltjes: welke literatuur is beschikbaar, wat zijn de historische wortels, wat is de situatie in België toen en vandaag, wat gebeurt er eigenlijk binnen die beschermde muren en waarom ben ik na meer dan dertig jaar nog steeds trots en blij een vrijmetselaar te zijn? Voldoende tijd voor vragen wordt voorzien.

3. Relaties tussen wetenschap(pen) en religie(s)

Met de ontwikkeling van de moderne wetenschappen kon het niet anders of de vraag zou gesteld worden wat de verhoudingen zijn tussen die wetenschappen en geloofssystemen of religies. In deze lezing breng ik een overzicht van de vijf meest gebruikte modellen, waaronder het “oorlogsmodel”, de scheiding feiten-waarden, de scheiding objectief-subjectief, om te laten zien dat geen ervan stand houdt. De lezing wordt afgerond met een schets van een zinvoller model waar scheiding én toenadering centraal staan.

4. Kans en toeval: hoe ermee omgaan?

Waarschijnlijkheden en kansen maken deel uit van het dagelijkse leven: de kans dat het regent, de kans dat de trein vertraging heeft, de kans de Lotto te winnen, … Maar wat zijn kansen eigenlijk? Hoe goed zijn wij mensen in het inschatten kansen? Overschatten we? Onderschatten we? De lezing zal voornamelijk draaien rond de spanning tussen wat de werkelijke kansen zijn en hoe slecht wij die kunnen inschatten. Voor dat laatste zal van het publiek trouwens de medewerking worden gevraagd. Ten slotte zal ook de moeilijke vraag wat toeval is en of toeval bestaat bekeken worden. Geen wiskundige voorkennis is vereist.

5. De wiskunde van het seksuele

Als er twee zaken zijn die we niet meteen met elkaar willen combineren dan zijn dat zeker seks en wiskunde. Wat zouden die twee met elkaar kunnen te maken hebben? Nochtans, als je wiskunde bepaalt als het zoeken naar patronen en als je aanneemt dat alle menselijke activiteiten patronen vertonen, dan moet ook seks door de wiskundige bril kunnen bekeken worden. In de lezing worden een aantal voorbeelden uitgewerkt waaronder een strategie om de kans een ideale partner te vinden zo groot mogelijk te maken. Niettegenstaande het wiskundig karakter van het onderwerp is geen wiskundige voorkennis vereist.

6. Wiskunde is werkelijk overal

De meesten onder ons houden niet van wiskunde, zien er het nut niet van in, meer zelfs, velen onder ons haten het onderwerp. Nochtans is de wereld vandaag alleen maar te begrijpen als ook de wiskunde erin betrokken wordt. Daarom is het de bedoeling van de lezing te laten zien dat wiskunde werkelijk overal aanwezig is. Bovendien gaat het ook om de schoonheid van de koningin der wetenschappen. Om te kunnen genieten van deze lezing is de middelbare schoolkennis van de wiskunde ruim voldoende.

7. Waarheid in wetenschap, filosofie en kunst

Weinigen twijfelen eraan dat in wetenschap waarheid een belangrijke rol speelt. Maar zo eenvoudig ligt het niet. Waarheid in wetenschap is vrij ingewikkeld omdat je ook rekening moet houden met instrumenten die gebruikt worden en met interpretaties van wat gemeten wordt. In filosofie is waarheid zeer belangrijk maar geeft aanleiding tot de meest curieuze problemen. Maar waarheid in de kunst, kan dat iets betekenen? Hoe tegenstrijdig ook het moge klinken, in de lezing verdedig ik dat er ook in de kunst over een vorm van waarheid kan gesproken worden.

8. Leven en werk van Leo Apostel

Leo Apostel (1925-1995) is één van de invloedrijkste filosofen zowel in Vlaanderen als erbuiten geweest in de twintigste eeuw. Zijn boeken en artikels handelen zowel over logica, wetenschapsfilosofische thema’s, ethische problematieken, het vrijzinnig humanisme tot atheïstische spiritualiteit en vrijmetselarij. In deze lezing wordt een overzicht gegeven van het leven en denken van deze boeiende filosoof én mens die op de generaties filosofen na hem een diepe invloed heeft uitgeoefend.

9. Hamlet en entropie

In 1959 publiceerde C. P. Snow zijn essay “Two Cultures”. Wat kan er vandaag gezegd worden over de relatie tussen de natuurwetenschappen en de mens- en maatschappijwetenschappen? Wat kan er vandaag gezegd worden over hoe de maatschappij de wetenschappen bekijkt en hoe de communicatie verloopt tussen wetenschapper en “gewone” mens? Wat kan er vandaag gezegd worden over schoolse opvoeding vooral met betrekking tot de wetenschappen? Deze lezing is gebaseerd op mijn essay Hamlet en entropie.

10. Over wat ik nog wil schrijven

Deze lezing brengt een samenvatting van mijn boek Over wat ik nog wil schrijven. In dit boek correspondeert elk hoofdstuk met het ontwerp van een boek dat ik nooit zal schrijven wegens geen tijd. De onderwerpen gaan van literatuur en wiskunde over Sherlock Holmes tot seks en pornografie maar ook over architectuur, muziek en geloof en humor. Eigenlijk wil ik aantonen dat alles met alles samenhangt.

11. God versus Darwin

Wat is creationisme? Wat is Intelligent Design? En vooral wat is evolutionaire biologie? In deze voordracht worden deze drie “fenomenen” besproken en wordt er gezocht naar een eerlijke en open evaluatie en vooral naar een begrijpen van de huidige toestand.

12. Mens en machine: verstandshuwelijk of passionele afwijzing?

Hoe verhouden mens en machine zich tot elkaar? Een actueel thema met de opkomende robotica maar evenzeer een stokoud thema dat teruggaat tot de Golem en andere mythische figuren. Valt de somtijds passionele afwijzing vanuit deze lange geschiedenis te verklaren?

13. Atheïsme en filosofie

Deze lezing is verwant met lezing nummer 15 en een voorloper ervan. Hier ligt de nadruk meer op het filosofische kader en niet op een persoonlijke ontwikkeling.

14. Atheïsme en humanisme, ruimte voor spiritualiteit?

Deze lezing, net zoals nummer 13, is verwant met lezing 15 maar legt de klemtoon op het aspect van de spirituele beleving, in navolging van Leo Apostel. De kernvraag is of de atheïst een spirituele beleving kan kennen. Het antwoord dat verdedigd wordt is positief.

15. De vrolijke atheïst

Hoe kijkt een atheïst tegen zichzelf aan, tegen zijn medemens en tegen alles wat hem omringt? In deze lezing wil ik graag beklemtonen dat de vreugde en vrolijkheid die naar mijn opvatting met een atheïsme samengaan niets te maken hebben met het lachen met de ander maar wel met de zelfherkenning en het zich weerspiegeld zien in de andere. Onvermijdelijk zal de lezing zelf ook vrolijk zijn en worden toch wel een paar heilige huisjes weggeschaterd.

16. Wat is logica?

Wat is logica? Wat is correct denken? Hoe kunnen we dit uitmaken? Zijn er regels voor? Kan je zeggen dat dit argument beter is dan dat argument? En, als er zulke “kwaliteitslabels” bestaan, maken wij er ook gebruik van? In deze lezing wordt op een toegankelijke manier uiteengezet wat logisch denken inhoudt en waarom “De zevende dag” menig logicus en filosoof in tranen doet uitbarsten.

17. Ludwig Wittgenstein: leven en werk

Zoals de titel aangeeft wordt in deze lezing het leven geschetst van de Oostenrijkse filosoof Ludwig Wittgenstein (1889-1951) die een bepalende rol heeft gespeeld voor de filosofie van de twintigste eeuw. Zijn meest bekende werk is ongetwijfeld de Tractatus Logico-Philosophicus. Naast dit werk wordt ook het andere werk van Wittgenstein belicht waarbij in principe geen voorkennis vereist is.

18. Humor: wat, waarom en hoe valt er te lachen?

De lezing heeft als voornaamste bedoeling een verkenning te presenteren van wat humor is, welke verschillende vormen van humor er bestaan, wat de effecten zijn van humor op mensen (maar ook bij chimpansees en bonobo’s), welke betekenissen de lach kan hebben en, als sluitstuk, het filosofisch meest uitdagende onderwerp: waar liggen de grenzen van de humor, aangenomen uiteraard dat er zulke grenzen zijn? Zoals men van een filosoof mag verwachten zal het onderwerp na de lezing veel complexer geworden zijn dan ervoor!

19. Filosofie van de tijd: mijn tijd, uw tijd, onze tijd en de tijd

In deze lezing wil ik het concept tijd vanuit zoveel mogelijk verschillende invalshoeken benaderen. De persoonlijke tijdservaring of subjectieve tijd aan de ene kant, maar even goed het uurwerk rond de pols of de atoomklok in het natuurkundig laboratorium. Maar ook de filosofische vragen worden niet uit de weg gegaan: bestaat tijd? Zo ja, wat is het dan precies? Zo neen, waarom is het dan zo belangrijk? Geen wiskundige noch natuurkundige voorkennis is vereist.

20. Wat een mens bezig houdt

Na meer dan dertig, bijna veertig jaar bezig zijn met filosofie, wetenschappen, wiskunde en kunst, kan het geen kwaad om terug te blikken en te proberen een rode draad te zien in mijn filosofische activiteiten tot nu toe. Boeken die onvermijdelijk ter sprake zullen komen gedurende deze reis in de tijd zijn “Tot in der eindigheid”, “Over wat ik nog wil schrijven”, “Hamlet en entropie” en “De vrolijke atheïst”. Hoewel het hier om een persoonlijk verhaal gaat zullen tegelijkertijd ook maatschappelijke ontwikkelingen en fenomenen besproken worden die ons allemaal aanbelangen.

21. Over mirakels

De centrale vraag van de lezing is of mirakels verzoenbaar zijn met een wetenschappelijke kijk op de wereld. Dit blijkt een stuk verrassender en interessanter te zijn dan men doorgaans denkt. Komen aan bod: een beknopte inleiding tot de kansrekening, het mirakelargument van David Hume en de (filosofische) vraag wat natuurwetten zijn en in welke mate zij mirakels kunnen toelaten of juist niet.

22. Ronddwalen in de stad

Dagelijks lopen velen onder ons rond in een stad. Meestal blijven we nergens stilstaan, want we zijn gehaast. Maar ondertussen passeren we van alles en nog wat: een monument, een park, een museum, een universiteitsgebouw, een gerestaureerde kerk of belfort. Wat is de betekenis van dat alles waaraan we zo achteloos voorbijlopen? De lezing is een mentale verkennings- en ontdekkingsreis van een universum waar het gaat om het geheugen, natuur versus cultuur, het verzamelen en ordenen, het maken van kennis en het bewaren en herstellen van wat was. Het eindpunt is een verrassend nieuwe blik op een omgeving die men dacht te kennen.

23. Quo vadis, homo sapiens?

Gegeven de snelle en ingrijpende ontwikkelingen in de wetenschappen en de afgeleide technologieën, kan en moet de vraag gesteld worden welke impact dit heeft op het menselijk leven en de maatschappij. In een eerste deel wordt de plaats bekeken van de wetenschap in de maatschappij met bijzondere aandacht voor wetenschapscommunicatie. In het tweede deel worden robotica en “big data” besproken met de vraag in het achterhoofd of dit al of niet het einde betekent van de mens zoals wij die vandaag kennen.

24. Grijs, wijs en puber

Wat betekent het om een ‘senior’ te zijn in onze moderne samenleving? Al te vaak wordt deze vraag door ‘niet-senioren’ beantwoord en al te vaak wordt een passief beeld gepresenteerd. In deze lezing wordt een ‘contraire’ visie gepresenteerd: de senior als wijze puber. Wijs door de ervaring, puber door de mentale en lichamelijke veranderingen en aanpassingen. Maar ook ‘opstandig’, wat leidt tot een actief mensbeeld.

25. Verslag van een Sherlockiaan

Iedereen kent ongetwijfeld Sherlock Holmes en zijn onafscheidelijke kompaan, dr. Watson. Maar wat betekent het om een ‘Sherlockiaan’ te zijn? Hoe logisch is het denken eigenlijk wel van Holmes? Wat mag de bedoeling zijn van een Sherlock Holmes Society of London (waarvan de spreker lid is)? En is het waar dat er mensen denken dat Holmes echt heeft bestaan? Al deze vragen worden beantwoord in een lezing die speelt met de grenzen van fictie en werkelijkheid.

26. De prof en de strip

Waarom kan een filosoof zo geboeid zijn door stripverhalen? De reden is eenvoudig: de complexiteit van het beeldverhaal wordt gruwelijk onderschat (net zoals de filosofie!). Er wordt een prachtig spel gespeeld met codes om te volgen én om te doorbreken. Om maar te zwijgen van de grens tussen werkelijkheid en fictie die compleet kan vervagen. Deze lezing is een verslag van een persoonlijke ontdekkingsreis.

27. Geraas en geruis – een pleidooi voor imperfectie

De lezing schetst het ontstaan van mijn boek “Geraas en geruis – een pleidooi voor imperfectie” (2022) en geeft een inkijk in het schrijfproces. Ook de wijze waarop vorm en inhoud met elkaar gekoppeld zijn krijgt alle aandacht. Maar ook de inhoud zelf komt aan bod: wat is onze obsessie met klasseren, rangschikken en ordenen? Waarom zijn er altijd mankementen? Waarom gaan dingen kapot? Waarom is perfectie niet haalbaar? Dromen we daarom van de bibliotheek van Babel (van Jorge Luis Borges), van wolken en oneindigheid? En bovenal wat zou er mis zijn met imperfectie?

Een apart ‘ding’ is mijn filosofische stadswandeling/dwaaltocht doorheen Gent

Een rondleiding van ongeveer drie uur met een rustpunt halverwege doorheen Gent. De bedoeling is om Gent met een filosofische blik te benaderen: wat mijn monumenten? Wat doen parken en tuinen in een stad? Wat is de betekenis van musea? Waarom een universiteit in de stad? Wat betekent restauratie? Ik voeg er meteen aan toe dat de vraag vrij groot is voor deze wandeling maar door de weersomstandigheden zijn alleen mei en augustus beschikbaar. Ik doe maximum vier wandelingen per jaar. (Noot: lezing 22 is een “afgeleide” van deze wandeling, net zoals het boek Verdwaalde stad)